Overkwartier van Gelre
De Familieoverzichten
van Velden
in de 17de en begin 18de eeuw
door
Sjraar Verkoeijen
lid van deze vereniging
Voor verdere informatie en achtergronden lees het artikel
‘Families in Velden, Lomm en Arcen in de 17de en begin 18de Eeuw,
of de Speurtocht naar Wilhelmina aen de Veldijne’
in
Jaarboek 4
van onze vereniging Overkwartier van Gelre
Voor het verkrijgen van het jaarboek zie elders op deze website.
Korte introductie
Op de gebruikswijze en achtergronden van deze Overzichten
Het doet mij groot genoegen om U hierbij – zoals de al eeuwenoude formulering luidt: ‘Ik, Sjraar Verkoeijen, geboren en getogen in Velden, leeftijd en zo voorts … ,’
helaas , al meer dan 50 jaar niet meer wonende aldaar – namens onze historisch-genealogische vereniging ‘Overkwartier van Gelre’ deze studie omtrent voorouders in de voormalige Gemeente Arcen en Velden te mogen aanbieden.
Tijdens mijn jarenlange onderzoek naar eigen voorouders in deze gemeente kwam al spoedig naar voren, dat het zoeken naar voorouders steeds moeilijker en ingewikkelder wordt, naarmate men verder terug moet in de tijd. Elk van de drie gemeenschappen Velden, Lomm en Arcen had zo zijn eigen specifieke kenmerken, die meestal even zovele problemen konden veroorzaken bij het vinden van de betreffende voorouders.
Terwijl er tegen het einde van de 18de eeuw in deze regio al een zekere vastheid in het gebruik van achternamen was, blijkt bij het verder teruggaan in de tijd – zeer zeker door het minder of niet meer gebruiken van aliassen – het vaak welhaast ondoenlijk lijkt een gezochte doop, huwelijk of overlijden te achterhalen.
Hoe het dan wél mogelijk is om tóch verder terug te kunnen gaan en tóch zekerheid over iemands identiteit te krijgen als bijvoorbeeld een doop niet eens geregistreerd wordt?
Laten we eens enkele Veldense tradities vanaf het begin van de 17de eeuw onder de loep nemen.
Het gros van de Veldense achternamen is op dat moment gebaseerd op de naam van boerderijen waarvan de meeste bewoners pachters zijn. De achternaam heeft het voordeel dat we dan weten op welke plaats in het dorp deze personen te vinden zijn.
De zogeheten Tranchotkaart van Velden van omstreeks 1805 is dan een prachtmiddel om er achter te komen, waar deze boerderij dan zo ongeveer gestaan heeft. Deze kaart geeft – ook twee eeuwen later – behoorlijk precies aan waar in zo’n geval gezocht dient te worden en een echte Veldenaar weet dat deze oude boerderijnamen nog tot op heden bewaard zijn gebleven. Ook al zijn de oorspronkelijke hoeves in de loop der eeuwen misschien al meerdere keren opnieuw opgebouwd, zij zijn het tastbare bewijs dat tradities van naamgeving tot op vandaag gehandhaafd zijn gebleven.
Als voorbeeld hiervan: de achternaam van Thissen Lowie was Willems en op boerderij Conen woonde Conen Jeu, maar in de werkelijkheid heette hij Peters.
Op deze manier gebeurde het waarschijnlijk ook al aan het begin van de 17de eeuw en de meeste van de boerderijen, waarvan de namen op dezelfde Tranchotkaart zijn terug te vinden, bestonden toen al reeds; soms waren ze toen al een honderd of tweehonderd jaar oud.
Helaas, als er een nieuwe pacht werd aangegaan, had dit tot gevolg dat hierdoor ook de achternaam veranderde.
Als er bij een registratie van doop, enz., de oude naam als aliasnaam wordt toegevoegd , dan is dat handig. Maar als ongelukkigerwijs de doopgetuigen in tussentijd ook nog van adres zijn veranderd, en in beide gevallen de vorige naam is weggelaten, dan kan het één en ander soms knap lastig worden.
Zaak is het daarom om bij kerkregistraties alle gegevens van genoemde personen nauwkeurig met elkaar te vergelijken.
Andere bronnen zoals parochiearchieven, kerspelarchieven, lijfgewinboeken of tijnsboeken kunnen daarbij heel behulpzaam zijn.
Het vastleggen van z.g. jaartijden voor overledenen en het verslag geven van processen van de schepenbank levert vaak de onontbeerlijke bewijzen op om de laatste stukjes van een puzzel op hun plaats te leggen.
Tussen globaal 1640 en 1660 komt er in Velden een nieuwe traditie in beeld. De pastoor van Velden noteert bij een doop bijvoorbeeld: gedoopt 11 november 1642: Joannes, het kind van Jacobus en Margaretha aen gen Paeij. (Deze echte Veldense achternaam verandert later in Verspaij.) De kans is groot dat geen van de twee ouders onder deze naam Aen gen Paeij gedoopt is, of dat bij het noteren van hun huwelijk deze achternaam gebruikt zou zijn. Jacobus en Margaretha wonen gewoonweg op boerderij Aen gen Paeij.
Iedere pastoor heeft zo zijn eigen ideeën over het bijhouden van de kerkregisters.
Geleidelijk aan komt er nog een ander probleem om de hoek kijken.
Als er veel bevolkingsaanwas is, maar het aantal boerderijen blijft beperkt, dan kan het zijn dat het moeilijk wordt om een passende achternaam te vinden, want de boerderijnaam hoort op de eerste plaats toe te komen aan de pachtersfamilie zelf.
In dat geval kan een nieuwe achternaam als Janssen en Peeters uitkomst bieden, wat overigens betekent dat de vader van de eerstgenoemde Jan en die van de laatstgenoemde Peter is. Omdat Jan en Peter veel voorkomende voornamen zijn, maakt zo’n naam als Janssen het ons niet gemakkelijk.
Omdat bij mij ooit het vermoeden bestond dat een zekere Everardus iets met Straelen te maken had, werd daar een klein onderzoek ingesteld.
Daar Straelen beschikte over een speciaal register gebaseerd op voornamen, i.p.v. achternamen, was Everardus met zijn zeldzame voornaam binnen een mum gevonden. Zijn achternaam was daar trouwens Gerards en niet Aen de Veldijne, want de voornaam van zijn vader was Gerardus.
Hoe werkt U met de Overzichten van Velden?
De meeste overzichten lijken op een deel, soms op een aanzienlijk deel van een genealogie, waarbij ik – gemeten naar de tijd om ze te voltooien – niet de bedoeling heb om ze volledig te maken. Als de voltooiing van elke genealogie een jaar tijd zou kosten, kan ik nog een kleine driehonderd jaar vooruit, mits ik mij beperk tot de hoofdoverzichten en de Rest letter A, B, C enz. buiten beschouwing laat.
Eerder wil U een inzicht verschaffen in de wijze waarop deze ‘genealogietjes’ ontstaan zijn en vervolgens wat U met deze onderzoeksgegevens kunt doen om Uw eigen stamboekonderzoek tot een succes te laten worden.
U zult in mijn overzichten zien dat personen – en vooral de getuigen – voortdurend met elkaar vergeleken worden om uiteindelijk met zekerheid te kunnen stellen wie deze personen zijn.
Omdat het toch vaak zo is dat niet met de volle 100% zekerheid gezegd kan worden, wie de genoemde personen precies zijn, of waar zij in de overzichten passen, zult U met regelmaat vraagtekens (?) en aanduidingen met een x (één persoon) of xy (een echtpaar) zien, hetgeen betekent dat verwantschap (broer of zus, of wat dan ook) niet overtuigend vaststaat en door verder onderzoek zou moeten worden vastgesteld.
U zult verder heel vaak de aanduidingen ‘mogelijk’, ‘zou kunnen’, ‘waarschijnlijk’, ‘lijkt’, ‘misschien’, ‘ca’, ‘ongeveer’, e.d. tegenkomen, wat voor U betekent dat er voor U misschien nog een hartige taak ligt, of dat het begeerde bewijs misschien nooit te vinden zal zijn. Ook in de huidige tijd blijkt er wel eens onduidelijk over ouderschap te bestaan.
Dan nog wil ik U er op wijzen dat U een zeer beperkt aantal vermeldingen kunt tegenkomen, die vooraf zijn aangeduid met de letters ‘fs’ (Family Search).
Het is mij herhaald gebleken dat gegevens van het zoekprogramma Family Search vaak onvolledig, onduidelijk en soms ook nog storend fout waren. In deze gevallen (fs) is het Uw zaak de gemelde gegevens grondig te controleren, zodat het U niet overkomt dat U belangrijke en soms essentiële informatie mist of naderhand ontdekt dat de persoon met die rare naam helemaal niet bestond.
Hetzelfde geldt trouwens ook voor datgene wat ik U hier aanbiedt: Verrijk Uw kennis met de soms specifieke aspecten van voorouderonderzoek die ik U hier aandraag, maar wees kritisch: controleer alles wat hier aangeboden wordt op juistheid van feiten, maar ook schijnbaar kleine zaken, zoals de telkens afwijkende spelling, of de veronderstellingen omtrent personages, waarbij niet voldoende bewijzen voorhanden zijn en bijv. de interpretatie en de betekenis van achternamen.
Aangezien ik aanvankelijk niet bij elke doop de verschillende naamspellingen noteerde of controleerde, of correct opschreef dat de familienaam pas na de voornaam van de moeder geplaatst was, i.p.v. achter de voornaam van de vader (zoals ik bij het voorbeeld van Jacobus en Margaretha aen gen Paeij heb laten zien), kon ik pas achteraf concluderen dat een nieuwe pastoor een nieuw noteringssysteem had ingevoerd.
Door mijn aanvankelijke werkwijze – toen ik ook nog niet direct alles noteerde zoals het eigenlijk zou moeten – was het naderhand niet mogelijk er voor te zorgen dat alles, ik bedoel letterlijk alles, van de kerkregisters van Velden werd opgenomen. Ik hoop dat U mij dit niet kwalijk neemt; immers het idee om een heel dorp en vervolgens een hele gemeente onder handen te nemen ontstond pas veel later. Er hebben sindsdien heel wat reconstructies en revisies plaatsgevonden om U te kunnen presenteren, wat nu voor U ligt.
Om Uw ongerustheid over hapsnapwerk weg te nemen kan ik U verzekeren dat de Overzichten van Velden zeer volledig zijn.
Bent U nog iemand kwijt, dan zult U waarschijnlijk buiten het dorp moeten gaan zoeken, heeft de pastoor het simpelweg vergeten te noteren (omdat hij misschien al een beetje dement was), of U zult binnen het dorp met allerlei voor- en achternamen moeten gaan puzzelen.
Daarnaast verzeker ik U dat U binnen een tijdsomvang van zo’n vierhonderd jaar (veel kerkregisters beginnen nl. rond 1615) heel wat interessante voorouders zult ontmoeten en die voor U een bron van interessante vondsten kunnen zijn.
Trekt U om de gemeente Arcen en Velden een cirkel van zo’n 20 kilometer dan is de kans groot dat personen, aangeduid met kwartierstaatnummers (voorouders van mij) ook Uw voorouders zullen zijn.
Op veel plaatsen zult U in deze overzichten extra vermeldingen zien over wat hen in het grijze verleden is overkomen en hoe zij geleefd hebben.
In meerdere situatie kunt U over hen nalezen in de artikelen die van mijn hand in afgelopen jaarboeken of tijdschriften van onze vereniging verschenen zijn.
Lees bijv. ‘De Mons Veneris van Océ’ over een terechtstelling op Veldens gebied (jaarboek 2013) en ’Overleden tijdens tijdelijk Verblijf’ van Maria Opschroef, geboren in Velden-Lomm (jaarboek 2012).
Of de artikelenreeks ‘Turf, het Slijk der Aarde’ en de afleveringen ‘Turf, het Slijk Revisited’ over turfwinning in het gebied van Velden, Venlo en Straelen en de verdrinkingsdood van voorouder Coen ingen Raeij, schepen van Velden (jaargang 2008 t/m 2010).
Daarnaast kan ik U van harte ons
nieuwe Jaarboek, nummer 4
aanbevelen waar – naast een aantal uitstekende artikelen van de andere schrijvers – door mij uitvoerige aandacht besteed wordt aan het ontstaan van dit lijvig stukje onderzoekswerk in het artikel:
‘Families in Velden, Lomm en Arcen in de 17de en begin 18de Eeuw,
of De Speurtocht naar Wilhelmina aen de Veldijne.’
N.b.
De samensteller is voornemens – in overleg en in samenwerking met de vereniging Overkwartier van Gelre en zijn web-sitebeheerder de hier aangeboden Familieoverzichten op bepaalde momenten van nieuwe aanvullingen (binnen tijdsperiode 17de en begin 18de eeuw), ofwel correcties te voorzien.
Wilt U hier een bijdrage leveren door het verschaffen van essentiële feiten, die tot verbetering van deze overzichten kunnen leiden, dan kunt U daarvan melding maken per e-mail naar [email protected].
Alleen als U daar de daarbij horende ‘bewijzen’ levert, kan ondergetekende U, de vereniging of derden (de web-sitebezoekers) van dienst zijn.
Mocht U willen verwijzen naar een bestaande genealogie, of willen aangeven, waar deze beschikbaar, of ter inzage is, dan kan dit ook bij deze Overzichten worden opgenomen.
De samensteller, Sjraar Verkoeijen
Naar de familieoverzichten van Velden
Wilt u meer weten over families uit Velden.
Indien u lid bent kunt u het volgende ook bekijken:
De Lijfgewinboeken van Velden, Hasselt en Lomm in de periode van vóór 1600 tot ongeveer 1660